Nông thôn Việt Nam hiện chiếm hơn 60% dân số và là không gian sản xuất, sinh sống, văn hóa quan trọng của quốc gia. Trong bối cảnh mới, phát triển nông thôn không chỉ là bài toán kinh tế mà còn là yêu cầu về môi trường, xã hội và bản sắc. Các thách thức như biến đổi khí hậu, suy giảm tài nguyên, di cư lao động và áp lực hội nhập toàn cầu đòi hỏi mô hình phát triển nông thôn phải bền vững và bao trùm. Điều này đồng nghĩa với việc không ai bị bỏ lại phía sau, mọi người dân đều có cơ hội tiếp cận sinh kế, công nghệ, thị trường và dịch vụ công. Khuyến công – với vai trò hỗ trợ sản xuất công nghiệp nông thôn – trở thành công cụ chiến lược để thúc đẩy chuyển đổi mô hình kinh tế nông thôn. Từ hỗ trợ máy móc, đào tạo nghề đến xúc tiến thương mại, khuyến công góp phần tạo sinh kế xanh, nâng cao năng lực sản xuất và thúc đẩy liên kết vùng. Đây chính là nền tảng để xây dựng nông thôn mới nâng cao, hiện đại, giàu bản sắc và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Chính sách khuyến công
Chính sách khuyến công hiện nay được định hình bởi một hệ thống văn bản pháp lý và chiến lược phát triển quốc gia. Nghị quyết 19-NQ/TW (năm 2022) của Trung ương xác định nông nghiệp – nông dân – nông thôn là trụ cột phát triển bền vững, trong đó nhấn mạnh phát triển kinh tế nông thôn đa giá trị, xanh, tuần hoàn. Chiến lược tăng trưởng xanh (Quyết định số 1658/QĐ-TTg năm 2021), Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn (Quyết định số 222/QĐ-TTg năm 2025) và Chương trình phát triển công nghiệp môi trường (Quyết định số 1894/QĐ-TTg năm 2025) đều yêu cầu lồng ghép yếu tố xanh, sạch, bao trùm vào mọi hoạt động sản xuất. Đặc biệt, Nghị định 235/2025/NĐ-CP đã mở rộng nội dung khuyến công sang sản xuất sạch hơn, tiêu dùng bền vững, chuyển đổi số – phù hợp với yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững. Chương trình khuyến công quốc gia giai đoạn 2026–2030 cũng đặt mục tiêu hỗ trợ hàng nghìn cơ sở công nghiệp nông thôn (CNNT) tiếp cận công nghệ mới, đào tạo nhân lực và phát triển sản phẩm tiêu biểu. Đây là nền tảng chính sách vững chắc để khuyến công đóng vai trò trung tâm trong phát triển kinh tế nông thôn bền vững và bao trùm.
Khuyến công đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn bền vững
Khuyến công góp phần trực tiếp vào phát triển kinh tế nông thôn thông qua bốn hoạt động hỗ trợ chủ yếu gồm: Thứ nhất, khuyến công hỗ trợ đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp, giúp các cơ sở sản xuất nông thôn tăng khả năng cạnh tranh. Thứ hai, khuyến công thúc đẩy sản xuất sạch hơn, sử dụng hiệu quả tài nguyên, giảm phát thải và xử lý chất thải – phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu. Thứ ba, khuyến công tạo sinh kế xanh, việc làm bền vững thông qua đào tạo nghề, hỗ trợ khởi nghiệp, phát triển làng nghề và ưu tiên các nhóm yếu thế như phụ nữ, người dân tộc thiểu số. Thứ tư, khuyến công thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị, vùng nguyên liệu và thị trường – giúp sản phẩm CNNT tiếp cận thương mại điện tử, du lịch, xuất khẩu. Nhờ đó, khuyến công không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn góp phần xây dựng nông thôn hiện đại, bao trùm và giàu bản sắc.
Những mô hình khuyến công bao trùm tiêu biểu
Thực tiễn triển khai Chương trình khuyến công đã xuất hiện nhiều mô hình tiêu biểu thể hiện rõ tính bao trùm và bền vững. Tại các làng nghề truyền thống như gốm Bát Tràng, mộc Chàng Sơn, dệt Nam Định, khuyến công đã hỗ trợ cải tiến quy trình sản xuất, áp dụng công nghệ sạch, xử lý khí thải và tiết kiệm năng lượng. Nhiều mô hình tái chế phụ phẩm nông nghiệp thành nhiên liệu sinh học – như viên nén từ vỏ cà phê, rơm rạ – đã được hỗ trợ triển khai tại Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long. Tại vùng sâu, vùng xa, Chương trình khuyến công đã hỗ trợ phụ nữ dân tộc thiểu số khởi nghiệp xanh với sản phẩm thổ cẩm, dược liệu, thủ công mỹ nghệ. Mô hình cụm công nghiệp sinh thái tại nông thôn – nơi các cơ sở chia sẻ hạ tầng, xử lý chất thải chung – cũng đang được thí điểm tại một số tỉnh miền Trung. Những mô hình này không chỉ tạo ra giá trị kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng.
Tăng cường hơn nữa các giải pháp thúc đẩy khuyến công bao trùm
Để khuyến công thực sự trở thành công cụ thúc đẩy phát triển bao trùm, cần tiếp tục triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, cần xây dựng bộ tiêu chí “khuyến công xanh – bao trùm” để định hướng rõ ràng cho các địa phương trong lựa chọn mô hình, đối tượng và ngành nghề ưu tiên. Thứ hai, cần ưu tiên hỗ trợ các địa bàn khó khăn, các nhóm yếu thế như phụ nữ, người dân tộc thiểu số, hộ sản xuất nhỏ lẻ. Thứ ba, cần tăng cường đào tạo nghề, truyền thông về sản xuất sạch hơn, tiêu dùng bền vững và chuyển đổi số. Thứ tư, cần huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, tín dụng xanh, quỹ môi trường, vốn ODA và hợp tác công – tư để mở rộng quy mô hỗ trợ. Cuối cùng, cần tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp – viện trường – tổ chức hỗ trợ kỹ thuật để chuyển giao công nghệ nhanh hơn. Những giải pháp này sẽ giúp khuyến công phát huy tối đa vai trò trong phát triển kinh tế nông thôn bền vững và bao trùm.
Như vậy, Chương trình Khuyến công không chỉ là chính sách hỗ trợ sản xuất mà còn là công cụ chiến lược để thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn theo hướng xanh – hiện đại – bao trùm. Khi được lồng ghép với các chính sách tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, công nghiệp môi trường và phát triển nông thôn mới, Chương trình khuyến công sẽ tạo ra hệ sinh thái sản xuất bền vững, sinh kế đa dạng và chuỗi giá trị gia tăng tại nông thôn. Điều này góp phần thực hiện các mục tiêu về phát triển bền vững (SDGs), cam kết Net Zero 2050 và xây dựng nông thôn mới của Việt Nam. Với cách tiếp cận tổng toàn diện và khi được triển khai hiệu quả, Chương trình khuyến công sẽ trở thành nền tảng cho một nền kinh tế nông thôn xanh, bao trùm và có khả năng thích ứng cao trước các thách thức của thế kỷ 21./.
Nguyễn Quang Huy
