Chiều 20/8, phóng viên gặp gỡ nhiều thương lái tại cửa khẩu Móng Cái (Quảng Ninh) than thở, kêu la không ngớt vì xuất khẩu nông sản nói chung, thủy sản nói riêng bị trì trệ, ách tắc quá trời, hơn nữa còn có dấu hiệu chững lại rất rõ rệt. 

Hoàn toàn bị ách tắcvùng biên

Một thương lái lăn lộn với vùng biên Móng Cái gần 20 năm nay, chia sẻ, chưa bao giờ hàng nông sản Việt Nam gặp khó khăn để xuất khẩu sang Trung Quốc như bây giờ. Kể từ tháng 5/2019, phía Trung Quốc đã tăng cường công tác quản lý, truy xuất nguồn gốc đối với trái cây, thủy sản và nông sản nhập khẩu nói chung của Việt Nam sang Trung Quốc.

Tại cửa khẩu Móng Cái các loại hàng hóa lại bị ứ đọng tràn trề Thực chất: 'Phía Trung Quốc yêu cầu doanh nghiệp nhập khẩu phải đăng ký mẫu tem nhãn truy xuất nguồn gốc tại cơ quan Hải quan Trung Quốc; đồng thời, các mẫu tem này được dán trên các sản phẩm trái cây nhập khẩu; tem nhãn gồm danh sách vườn trồng, cơ sở đóng gói, các thông tin về vườn trồng...'  Tương tự, thủy sản, đặc biệt là tôm, cũng trong tình trạng khốn khó vì không xuất khẩu được. Nhiều mặt hàng trước đây doanh nghiệp xuất khẩu qua đường biên mậu không quá khắt khe thì nay ách tắc hoàn toàn. Đơn cử, nếu như trước đây tôm xuất khẩu chỉ cần ướp đá trong thùng xốp, vừa tiết kiệm chi phí mà hiệu quả bảo quản cao, thì nay muốn xuất khẩu tôm, ngoài việc cần mã vùng sản xuất, nuôi trồng thì sản phẩm phải được cấp đông mới đủ điều kiện. Tất nhiên chi phí để cấp đông tôm quá cao, quá sức với nhiều doanh nghiệp, từ đó đẩy giá thành lên rất cao và tất nhiên rất khó khăn trong cạnh tranh.

Đến thời điểm này, riêng với thủy sản, chỉ còn cá phèn là được phép xuất khẩu, nhưng số lượng cực kỳ hạn chế. Còn lại tôm, mực, sứa… đều đã không được thông quan. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam đã có nhiều container tập kết tại cửa khẩu Móng Cái hiện đang như ngồi trên đống lửa, bởi hàng hóa không thể được thông quan. Nếu chờ, thì tiền lưu kho lưu bãi, cấp đông bảo quản rất tốn kém, còn mang về thì không thể. Giám đốc Công ty nuôi trồng thủy sản Nam Phú Hải (Móng Cái - Quảng Ninh) cho biết, do phía Trung Quốc siết chặt thị trường nên hiện nay giá tôm tại Móng Cái đã bị giảm 1/2 so với mọi năm; chính điều này khiến doanh nghiệp gặp nhiều khốn đốn, cực kỳ khó khăn. Thực tế, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu chủ lực của doanh nghiệp Nam Phú Hải cũng như nhiều doanh nghiệp trên địa bàn Móng Cái -Quảng Ninh, song doanh nghiệp rất mù mờ về thông tin cũng như còn thiếu sự hỗ trợ từ cơ quan chức năng để có thể đáp ứng kịp thời các yêu cầu rất khắt khe của các đối tác. Phó trưởng phòng Kinh tế thành phố Móng Cái-Quảng Ninh, cho biết: Các cơ sở nuôi tôm sú, tôm thẻ chân trắng đang liên hệ với các doanh nghiệp xuất khẩu, gia công, chế biến thủy sản có đầy đủ năng lực, điều kiện theo quy định của pháp luật về cấp đông thủy sản, để thực hiện việc cấp đông tôm phục vụ cho hoạt động xuất nhập khẩu, hoặc chủ động sơ chế, tiêu thụ theo hình thức khác; nhưng việc này chưa phải một sớm một chiều mà làm được... Riêng địa bàn Quảng Ninh hiện có 03 doanh nghiệp được phép xuât khẩu thủy sản vào thị trường Trung Quốc đã được phía Trung Quốc công nhận, đồng nghĩa với việc chỉ duy nhất có 03 doanh nghiệp này đủ trang thiết bị, năng lực thực hiện cấp đông sản phẩm; một số doanh nghiệp đang xin cấp phép nhưng còn đang phải đợi để được chấp thuận.

Phải vượt qua các loại hàng rào, các loại rào cản

Rất nhiều thương lái cho rằng, khó khăn, thách thức từ thị trường Trung Quốc là rào cản tất yếu mà các loại nông sản nói chung và các loại thủy sản Việt Nam nói riêng cần phải dũng mãnh vượt qua. Một doanh nhân đã có nhiều năm kinh nghiệm làm ăn với phía Trung Quốc, cho biết, qui định về mã vùng trồng (mã vườn); mã xưởng (nơi đóng gói) của nông sản Việt Nam nhập vào Trung quốc là qui định bắt buộc không thể chủ quan; và cho biết: “Việc đăng ký và kiểm soát vùng trồng với nước nhập khẩu được thực hiện bởi cơ quan bảo vệ thực vật quốc gia. Việc cấp bách hiện nay là cần thay đổi phương thức đăng ký và kiểm soát mã số vùng trồng, mã xưởng đóng gói'. Theo doanh nhân này, việc này phải do nông dân quyết định. 'Thương lái, doanh nghiệp có thể xoay xở, chèo chống được, hay cùng lắm là bỏ cọc..., nhưng nông dân, cả gia sản đổ vào ruộng vườn, cần phải tự thay đổi'; và hiện nay, doanh nhân này cũng cho hay: “Trung Quốc đã áp dụng qui định này với sản phẩm trong nước, các vùng sản xuất trọng điểm Trung Quốc đã thay đổi rất nhanh. Vì thế việc quản lý chặt hàng nhập khẩu là chuyện tất yếu. Nhìn vào một số tiêu chí để cấp mã số cho vùng trồng do Cục Bảo vệ Thực vật ( Bộ NN&PTNT) thông báo thì không thể không lo lắng. Với danh sách các vùng trồng đã được cấp, cho thấy sản lượng quá ít so với thực tế xuât khẩu”.

Theo lý giải của một số thương lái tại Móng Cái-Quảng Ninh, cách làm xuất khẩu chống đối hiện nay là các đơn vị xuất khẩu (nhất là tiểu ngạch theo diện cư dân biên giới) hầu hết đều lấy các mã có trong danh sách được Trung Quốc chấp nhận dán lên bao bì (dù không phải hàng hóa thu mua từ cơ sở đó). Đây là hành vi giả xuất xứ/gian lận thương mại; hoặc cơ sở có được cấp mã số vùng trồng/mã số xưởng đóng gói, số lượng có hạn nhưng thu mua và xuất khẩu thì vô hạn; điều này thực sự lợi bất cập hại cực lớn…

Một doanh nhân tại Móng Cái khuyến cáo: 'Nếu thời gian tới Trung Quốc mở cửa cho hàng loạt nông sản của Việt Nam được phép vào thị trường rộng lớn này, đồng nghĩa với nhiều cơ hội để hàng hóa Việt Nam xuất khẩu chính ngạch. Nhưng bên cạnh đó, việc áp dụng qui chuẩn mã số vùng trồng và mã xưởng đóng gói sẽ được siết chặt hơn một cách dần dần. Một lưu ý đối với hàng nông sản Việt Nam là Trung Quốc rất gần Việt Nam, cũng rất hiểu cách làm 'gian lận' của một số cơ sở của Việt Nam; hơn nữa, ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý dữ liệu của Trung Quốc đã rất hiện đại, kiểm soát rất chặt chẽ; khi mã số vườn cấp cho một điện tích nhất định thì tương đương sẽ là sản lượng nhất định... không khó khăn gì để họ nhìn ra sự gian lận'.

Theo cập nhật số liệu của Tổng cục Hải quan, 06 tháng đầu năm 2019, tổng kim ngạch 07 nhóm hàng nông sản thu về 2,85 tỷ USD từ thị trường Trung Quốc; dù đang là thị trường xuất khẩu lớn nhất của nhóm hàng nông sản nhưng kim ngạch từ thị trường Trung Quốc giảm khá mạnh so với cùng kỳ 2018; cụ thể, 06 tháng đầu năm 2018 kim ngạch 06 nhóm hàng nông sản chủ lực xuất sang Trung Quốc đạt 3,233 tỷ USD; như vậy, trong 01 năm qua, kim ngạch bị sụt giảm hơn 380 triệu USD, tương đương giảm gần 12%...
                                                                                                                                                                                       

 NQ Huy